Burnout in secondary school teachers

Authors

DOI:

https://doi.org/10.33448/rsd-v9i7.3776

Keywords:

Burnout; Occupational health; Occupational diseases; High school.

Abstract

The aim of this study was to investigate the incidence of burnout in Mozambican teachers in general secondary education, verifying possible associations with sociodemographic and labor variables. The sociodemographic data questionnaire and the Maslach Burnout Inventory - Educador Survey, Portuguese version, were applied to 250 teachers from two public secondary schools. Statistical data analysis showed that teachers have a moderate average of Emotional Exhaustion - EE (2,68) and Depersonalization - DE (2,51) and high Professional Achievement - PA (3.26). Age, number of children and professional experience were variables that showed positive correlations with the dimensions EE and DE and the number of children was negatively associated with PA. Single teachers had a high average in PA (M = 3,56; SD = 1,27) in relation to the others. Thus, it is worth emphasizing the need to design prevention and intervention programs, since teachers are in the stage of developing burnout.


Author Biographies

Mussa Abacar, Universidade Rovuma

Departamento de Psicologia da Faculdade de Educação e Psicologia.

Gildo Aliante, Escola Primãria do 1 e 2 grau de Nchancha.

Departamento de Psicologia Social e Institucional

Fernando António, Escola Primária Completa de Nchancha

Departamento de Recursos Humanos

References

Abacar, M. (2015). Burnout em docentes do ensino básico em escolas moçambicanas e brasileiras. (Tese de Doutorado). Programa de Pós-graduação em Psicologia Cognitiva, Universidade Federal de Pernambuco, Recife.

Abacar, M., & Aliante, G. (2016). Fontes de stress ocupacional em professores moçambicanos do ensino secundário geral do 1º ciclo, cidade de Nampula. [Comunicação oral]. Jornadas Científicas do MINEDH. Maputo: 21 a 23 de setembro.

Abacar, M., Aliante, G., & Nahia, I. A. A. (2020). Fontes de estresse ocupacional e estratégias de enfrentamento em professores moçambicanos do ensino básico. Saúde e Pesquisa, 13(1), 41-52. https://doi.org/10.17765/2176-9206.2020v13n1p41-52

Abacar, M., & Amade, F. T. (2018). Trabalho, prazer e colapso do professor: Stress ocupacional e estratégias de gestão em profissionais do ensino primário público em Moçambique. In J. N. dos Bastos & M. Abacar (Org.). Educação em Moçambique: Políticas, Concepções e Práticas (pp. 271-284). Maputo: Educar.

Abacar, M., Roazzi, A., & Bueno, J. M. H. (2017). Estresse ocupacional: Percepções dos professores. Revista Amazônica, 19(1), 430-472. Acesso em: https://www.researchgate.net/publication/326579051_Estresse_ocupacional_Percepcoes_dos_professores_Occupational_stress_Teachers%27_perceptions

Abacar, M., Tarcísio, L., & Aliante, G. (2017). Burnout em professores moçambicanos do ensino superior público e privado. Revista Saúde e Pesquisa, 10(3), 567-577. http://dx.doi.org/10.177651/1983-1870.2017v10n3p567-577

Aliante, G. (2018). Síndrome de Burnout e trabalho: Um estudo junto a professores do ensino fundamental das escolas da rede pública na cidade de Nampula. (Dissertação de Mestrado). Instituto de Psicologia, Universidade Federal do Rio Grande do Sul, Porto Alegre.

Aliante, G., & Abacar, M. (2018). Fontes de stress ocupacional em professores do ensino básico e médio em Moçambique, Brasil e Portugal: Uma revisão sistemática de literatura. Revista Internacional de Língua Portuguesa, 4(33), 95-110. https://doi.org/10.31492/2184-2043.RILP2018.33/pp.95-110

Aliante, G., & Abacar, M. (2019). Fontes de estresse em professores moçambicanos do ensino primário. In Anais do XVI Encontro Nacional da Associação Brasileira de Estudos de Trabalho (ISSN: 2318-9517, GT09). Salvador/BA, 3 a 6 de setembro. Disponível em: http://www.abet2019.sinteseeventos.com.br/simposio/public

Aliante, G. Abacar, M., & Pereira, A. M. (2020). Estresse ocupacional em professores de educação inclusiva. Estudos Interdisciplinares em Psicologia, 11(1), 162-181. http://dx.doi.org/10.5433/2236-6407.2020v11n1p162

Aliante, G., & Tittoni, J. (2018). Fatores psicossociais no trabalho docente: Concepção de professores moçambicanos do ensino básico na cidade de Nampula. In Anais do XVII Encontro Regional Sul da Associação Brasileira de Psicologia Social, (p. 28201), Porto Alegre. Disponível em: http://www.inscrcoes.fmb.unesp.br/fcl

Aliante, G., & Tittoni, J. (2017). Saúde mental relacionado ao trabalho: Percepção dos professores do ensino fundamental da rede pública em Angoche sobre fatores de risco psicossocial no trabalho docente. [Resumo]. In Anais do XIX Encontro Nacional da Associação Brasileira de Psicologia Social, (p. 787), Uberlândia/MG, 1 a 4 de Novembro. Disponível em: www.abrapso.org.br

Almeida, C. V., Silva, C., Centurion, P., & Chiuzi, R. M. (2011). Síndrome de Burnout em professores: Um estudo comparativo na região do Grande ABC Paulista. Rev. Elet. Gestão e Serviços, 2(1), 276-291. http://dx.doi.org/10.15603/2177-7284/regs.v2n1p276-291

Amimo, C. A. (2012). Are you experiencing teacher burnout? A synthesis of research reveals conventional prevention and spiritual healing. Education Research Journal, 2(11), 338-344. Disponível em: http://www.resjournals.com/ERJ

Arraz, F. M. (2018). A Síndrome de Burnout em docentes. Revista Científica Multidisciplinar Núcleo do Conhecimento, 7(6), 34-47. Disponível em: https://www.nucleodoconhecimento.com.br/saude/burnout-em-docentes

Aydemir, O., & Icelli, I. (2013).Burnout: Risk factors. In S. Bährer-Kohler (Ed.). Burnout for Experts: Prevention in the Context of Living and Working (pp. 119-143), Basel, Switzerland: Springer.

Badawy, S. M. (2015). Egyptian Teachers’ Burnout: The Role of Work Environment Characteristics and Job Stress. Journal of Business and Management Sciences, 3(4), 101-110. Disponível em: http://pubs.sciepub.com/jbms/3/4/1

Batista, J. B. V. (2010). Síndrome de Burnout em professores do ensino fundamental: Um problema de saúde pública não percebido. (Tese de Doutorado). Programa de Pós-graduação em Saúde Pública, Centro de Pesquisas Aggeu Magalhães, Fundação Oswaldo Cruz, Recife.

Borges, L. O., Argolo, J. C. T., & Baker, M. C. S. (2006). Os Valores organizacionais e a Síndrome de Burnout: Dois momentos em uma maternidade pública. Psicologia: Reflexão &Crítica,19(1), 34-43. https://doi.org/10.1590/S0102-79722006000100006

Betoret, F. D., & Artiga, A. G. (2010). Barriers perceived by teachers at work, coping strategies, self-efficacy and burnout. Spanish Journal of Psychology, 13, 637-654. https://doi.org/10.1017/s1138741600002316

Carlotto, M. S. (2011). Síndrome de Burnout em professores: Prevalência e fatores associados. Psicologia: Teoria e Pesquisa, 27(4), 403-410. https://doi.org/10.1590/S0102-37722011000400003

Carlotto, M. S. (2014). Prevenção da síndrome de burnout em professores: um relato de experiência. Mudanças – Psicologia da Saúde, 22 (1), 31-39. http://dx.doi.org/10.15603/2176-1019/mud.v22n1p31-39

Carlotto, M. S., & Câmara, S. G. (2004). Análise fatorial do Maslach Burnout Inventory (MBI) em uma amostra de professores de instituições particulares. Psicologia em Estudo, 9(3), 499-505. https://doi.org/10.1590/S1413-73722004000300018

Carlotto, M. S., Câmara, S. G., Diehl, L., Ely, K., Freitas, I. M., & Schneider, G. A. (2018). Estressores ocupacionais e estratégias de enfrentamento. Rev. Subjetividades, 18(1), 92-105. http://dx.doi.org/10.5020/23590777.rs.v18i1.6462

Cemaloglu, N., & Sahin, E. D. (2007). Ögretmenlerin mesleki tükenmislik düzeylerinin farklidegiskenlere göre íncelenmesi. Kastamonuün.EgitimFak. Dergisi, 15(2), 465-484.

Chang, M. L. (2009).An Appraisal Perspective of Teacher Burnout: Examining the Emotional work of teachers. Educ Psychol Rev, 21, 193-218. https://doi.org/10.1007/s10648-009-9106-y

Correia, T., Gomes, A. R., & Moreira, S. (2010). Stresse ocupacional em professores do ensino básico: Um estudo sobre as diferenças pessoais e profissionais. In C. Nogueira, I. Silva, L. Lima, A. T. Almeida, R. Cabecinhas, R. Gomes, C. Machado, A. Maia, A. Sampaio, M. C. Taveira (Eds.). Actas do VII Simpósio de Investigação em Psicologia (pp. 1477-1493). Lisboa: Associação Portuguesa de Psicologia.

Cruz, R. M., Lemos, J. C., Welter, M. M., & Guisso, L. (2010). Saúde docente, condições e carga de trabalho. Revista Electrónica de Investigación y Docencia, 4, 147-160.Disponível em:https://www.academia.edu/27991122/Sa%C3%BAde_Docente_condi%C3%A7%C3%B5es_e_carga_de_trabalho

Dalcin, L., & Carlotto, M. S. (2018). Avaliação de efeito de uma intervenção para a Síndrome de Burnout em professores. Psic. Escol. Educ., 22(1), 141-150. https://doi.org/10.1590/2175-35392018013718

Diehl, L.. & Carlotto, M. S. (2020). Síndrome de Burnout em professores: Diferenças entre níveis de ensino. Research, Society and Development, 9(5), 1-15. http://dx.doi.org/10.33448/rsd-v9i5.2623

Farber, B. A. (1999). Inconsequentiality - the key to understanding teacher burnout. In R. Vanderberche & A. M. Huberman. Understanding and Preventing Teacher Burnout: A Sourcebook of international research and practice. Cambridge University Press.

Freudenberger, H. J. (1974). Staff burnout. Journal of Social Issues, 30(1), 159-163. https://doi.org/10.1111/j.1540-4560.1974.tb00706.x

Gasparini, S. M., Barreto, S. M., & Assunção, A. A. (2006). Prevalência de transtornos mentais comuns em professores da rede municipal de Belo Horizonte, Minas Gerais, Brasil. Cadernos de Saúde Pública, 22(12), 2679-2691. https://doi.org/10.1590/S0102-311X2006001200017

Gil-Monte, P. R. (2008). El síndrome de quemarse por el trabajo (burnout) como fenómeno transcultural. Informació Psicologia, 91-92, 4-11. https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=2551783

Gomes A. R., Silva, M. J., Mourisco, S., Silva, S., Mota, A., & Montenegro, N. (2006). Problema e desafios no exercício da actividade docente: Um estudo sobre o stresse, burnout, saúde física e satisfação profissional em professores do 3o ciclo e ensino secundário. Revista Portuguesa de Educação, 19(1), 67-93. Disponível em: http://www.scielo.mec.pt/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0871-91872006000100004

Guglielmi, R. S., & Tatrow, K. (1998). Occupational stress, burnout, and health in teachers: A methodological and theoretical analysis. Review of Educational Research, 68(1), 61-69. https://doi.org/10.3102%2F00346543068001061

Leiter, M. P., & Maslach, C. (2016).Latent burnout profiles: A new approach to understanding the experience. Burnout Research, 3, 89-100. https://doi.org/10.1016/j.burn.2016.09.001

Lhospital, A. S., & Gregory, A. (2009).Changes in teacher stress through participation in prereferral intervention teams. Psychology in the schools, 46(10), 1098-1112. Disponível em: https://eric.ed.gov/?id=EJ867133

Lourenço, V. R., Valente, G. S. C., & Correa, L. V. (2020). Influências do trabalho na saúde mental docente da escola pública do Rio de Janeiro. Research, Society and Development, 9(6), 1-16. http://dx.doi.org/10.33448/rsd-v9i6.3250

Maslach, C., & Goldberg, J. (1998). Prevention of burnout: New perspectives. Applied & Preventive Psychology, 7, 63-74.https://psycnet.apa.org/doi/10.1016/S0962-1849(98)80022-X

Maslach, C., & Jackson, S. E. (1981).The measurement of experienced Burnout. Journal of Occupational Behaviour,2, 99-113.https://doi.org/10.1002/job.4030020205

Maslach, C., & Leiter, M. P. (2016-june).Understanding the burnout experience: recent research and its implications for psychiatry. World Psychiatry, 15(2).103-111. https://dx.doi.org/10.1002%2Fwps.20311

Maslach, C., & Leiter, M. P. (2017). New insights into burnout and health care: Strategies for improving civility and alleviating burnout. Medical Teacher, 39(2), 160-163. https://doi.org/10.1080/0142159X.2016.1248918

Maslach, C., Schaufeli, W. B., & Leiter, M. P. (2001). Job burnout. Ann Rev Psychol.,52, 397-422. https://doi.org/10.1146/annurev.psych.52.1.397

McMurray, J. E., Linzer, M., Konrad, T. R., Douglas, J., Shugerman, R.,& Nelson, K. (2000). The Work Lives of Women Physicians.J. Gen Intern Med., 15(6), 372-380. https://dx.doi.org/10.1111%2Fj.1525-1497.2000.im9908009.x

Milićević-Kalašić, A. (2013). Burnout Examination. In S. Bährer-Kohler (Ed). Burnout for Experts: Prevention in the Context of Living and Working (pp.169-183).Basel, Switzerland: Springer.

Ministério da Educação de Moçambique. (2013). Plano Estratégico da Educação 2012-2016. Maputo: MINED.

Olivera, H. L. R., Balk, R. S., Graup, S., & Muniz, A. G. (2020). Percepções sobre saúde mental de professores e professoras de uma escola pública da fronteira oeste do Rio Grande do Sul. Research, Society and Development, 9(4), 1-16. http://dx.doi.org/10.33448/rsd-v9i4.3060

Patrão, I. (2016). Stress na profissão docente. In Conferência Portuguesa sobe Stresse na Profissão Docente: causas, consequências e medidas a tomar. Lisboa, FENPROF, 2 de fevereiro.

Pereira, A. S., Shitsuka, D. M., Parreira, F. J. Shitsuka, R. (2018). Metodologia da pesquisa científica. [e-book]. Santa Maria: Ed. UAB/NTE/UFSM. Disponível em: https://repositorio.ufsm.br/bitstream/handle/1/15824/Lic_Computacao_Metodologia-Pesquisa-Cientifica.pdf?sequence=1. Acesso em: 18 Abril de 2020.

Pinheiro, Â. F. S., Pena, K. A., & Lima, N. T. S. R. (2018). Estresse ocupacional em professores do ensino médio: fatores que contribuem para o adoecimento. Revista Cientifica Multidisciplinar Núcleo do Conhecimento, 4(10), 106-121.

Pocinho, M., & Capelo, M. R. (2009). Vulnerabilidade ao stress, estratégias de coping eautoeficácia em professores portugueses. Educação e Pesquisa, 35(2), 351-367. https://doi.org/10.1590/S1517-97022009000200009

Roazzi, A., Carvalho, A. D., & Guimarães P. V. (2000). Análise da estrutura de similaridade de Burnout: Validação da escala Maslach Burnout Inventory em professores. In Anais do V Encontro Mineiro de Avaliação Psicológica: Teorização e Prática, VIII Conferências Internacional de Avaliação Psicológica - Formas e Contexto e V Encontro Mineiro de Avaliação Psicológica: Teorização e Prática, (pp. 89-115). Belo Horizonte: PUC.

Salvagioni, D. A. J., Melanda, F. N., Mesas, A. E., Gonzaâlez, A. D., Gabani, F. L., & Andrade, S. M. (2017). Physical, psychological and occupational consequences of job burnout: A systematic review of prospective studies. PLOS ONE, 4, 1-29. 10.1371/journal.pone.0185781

Santos, A., Teixeira, A. R., & Queirós, C. (2018). Burnout e stress em professores: um estudo comparativo 2013-2017. Psicologia, Educação e Cultura, 22(1), 250-270. Disponível em: https://repositorio-aberto.up.pt/bitstream/10216/112287/2/269145.pdf

Souza, S., Souza, F. M. T., Barbosa, S. C., Lopes, I. R. S., & Fernandes, D. G. (2016). Síndrome de burnout e valores humanos em professores da rede pública estadual da cidade de João Pessoa: Um estudo correlacional. Análise Psicológica, 1(34), 119-131. Disponível em: http://www.scielo.mec.pt/pdf/aps/v34n2/v34n2a02.pdf

Suñer-Soler, R., Grau-Martín, A., Flichtentrei, D., Prats, M., Braga, F., Font-Mayolas, S., & Gras, M. A. (2014) The consequences of burnout syndrome among healthcare professionals in Spain and Spanish speaking Latin American countries. Burnout Research, 1(2), 82-89. http://dx.doi.org/10.1016/j.burn.2014.07.004

Tamayo, M. R., & Tróccoli, B. T. (2009). Construção e validação fatorial da Escala de Caracterização do Burnout-ECB. Estudos de Psicologia, 14(3), 213-221. https://doi.org/10.1590/S1413-294X2009000300005

Tibúrcio, A. & Moreno, C. R. C (2009). Síndrome de burnout em professores do ensino médio de escolas pertencentes à gerência regional de Educação e Inovação(GEREI) do Município de Tubarão (SC). Revista de Gestão Integrada em Saúde do Trabalho e Meio Ambiente, 4(1), 1-15. Disponivel em: http://www.interfacehs.sp.senac.br/

Vasconcelos, A. C. L., & Neves, M. Y. (2010). A saúde de professoras do ensino fundamental: relato de uma investigação. In M. Y. Neves et al. Subjetividade e Trabalho:a vida não é só isso que vê (pp. 27-50). João Pessoa.

Yong, Z., & Yue, Y. (2007). Causes for burnout among secondary and elementary school teachers and preventive strategies. Chinese Education and Society, 40(5), 78-85. https://doi.org/10.2753/CED1061-1932400508

Zhuwao, S., Setati, T. S., Rachidi, M. P., & Ukpere, W. I. (2015). Occupational stress and organisational commitment of employees at higher educational institution. Journal of Governance and Regulation, 4(4), 740-746. http://doi.org/10.22495/jgr_v4_i4_c6_p10

Published

30/05/2020

How to Cite

ABACAR, M.; ALIANTE, G.; ANTÓNIO, F. Burnout in secondary school teachers. Research, Society and Development, [S. l.], v. 9, n. 7, p. e545973776, 2020. DOI: 10.33448/rsd-v9i7.3776. Disponível em: https://www.rsdjournal.org/index.php/rsd/article/view/3776. Acesso em: 20 apr. 2024.

Issue

Section

Educational Objects